سودمندی ارتودنسی اخیرا در مقاله‌ای که در شماره دوم مجله وزین «نگین دندانپزشکی» با نام «سراب ارتودنسی: تردید درباره سودمندی درمان ارتودنسی و حرفه دندانپزشکی» منتشر شده است زیر سوال رفت. مقاله ای که قبلا هم در سایت دندانه منتشر شده بود. آنچه در مورد این مقاله نظر من را جلب کرد، حقایق یا وقایع گفته شده در آن نبود؛ شکی نیست که مطالب جالب توجهی در این مقاله بیان شده است، مطالبی که‌گاه شخصا به آن‌ها اعتقاد داشته‌ام حتی ماه‌ها قبل در سایت شخصی خود به آن‌ها اشاره کرده‌ام (در مقاله‌هایی با عنوان «سخنی صادقانه در مورد ارتودنسی» یا «تشخیص میزان صداقت در تبلیغات»): ازجمله اینکه ارتودنسی به ندرت یک نیاز است بلکه اغلب یک انتخاب است یا تاکید براینکه جذب مشترى به وسیله تبلیغات نباید به واسطه ارایه اطلاعات نادرست انجام شود. در ادامه این مقاله سعی کرده ام با ارایه مدارک و مستندات، نادرست بودن برخی از مطالب عنوان شده در مقاله فوق را نمایان کنم.
من ارتودنسی را دوست دارم
آنچه بیشتر در این مقاله برای من جلب توجه می‌کرد و باعث شد به نگارش نوشته‌ای که پیش رو دارید بپردازم؛ استفاده نویسنده از اطلاعات غیر دقیق و‌گاه نادرست و به خصوص استفاده از برخی مغالطه‌های رایج و سوگیری (bias) در جهت زیر سوال بردن سودمندی ارتودنسی بود. گرچه نویسنده محترم مقاله در همان سطر‌های ابتدایی سعی کرده با اشاره به اینکه هدف وی نگارش مقاله علمی نبوده، به شکلی از ورود به بحث علمی اجتناب کند ولی از آنجا که به سخنان محققین بنام و کاملا علمی استناد نموده‌اند به نظر می‌رسد عملا این ورود انجام شده است. بنابراین سعی خواهم کرد با بحثی علمی به طریقی توضیحی ارایه کنم و دفاعی کرده باشم از سودمندی ارتودنسی، یعنی رشته‌ای که همواره درجهت اعتلای آن کوشیده‌ام و سخن گفته‌ام.
وقتی نقل قولی از محققین مطرح می‌شود و یا وقتی نتایج مطالعات علمی در بحث ارایه می‌شود بهتر است به منبع سخن (آدرس مقاله یا سخنرانی مورد نظر) هم اشاره‌ای بشود تا بتوان به منبع سخن مراجعه کرد. به این ترتیب می‌توان امکان مغالطه‌هایی مانند تفسیربه راى را بررسی کرد. خوشبختانه در نسخه اینترنتى این مقاله در سایت دندانه لینک مقالاتى که به آن استناد شده موجود است. در قسمتی از مقاله به عبارتی از یک محقق بنام اشاره شده است: محققی که در رشته خود در دنیا کم نظیر و در بین چند نفر اول قرار دارد یعنی Stephen Birch. اندکی توجه به پیشه و پیشینه این محقق و سابقه تحقیقاتی وی کاملا نشان می‌دهد که زمینه اصلی فعالیت ایشان، تحقیق و ارایه روش‌های کاهش هزینه‌های درمانی بوده است.
توجه کنید که ایشان در کشور‌هایی زندگی و در دانشگاه‌های آن‌ها تدریس می‌کند که به نظام خدمات درمانی دولت مدار شهره هستند. به عبارتی زمینه فعالیت ایشان کاملا درجهت منفعت بودجه دولتی است تا به استناد این تحقیقات، هزینه‌های پرداخت شده توسط دولت برای درمان مردم به واسطه بیمه های درمانی کاهش یابد!
مثلا مبحث بار مالی بهبود کیفیت زندگی از طریق پروسه End-of-Life Case Management (تلاش ایجاد شرایطی که بیمار در حال مرگ سال روزهای آخر عمر دور از بیمارستان، درکنار خانواده و با مرگی «خوب» بگذراند) مورد توجه ایشان و همکاران قرارگرفته، زیرا باعث کاهش هزینه‌های بیمارستانی (به خصوص برای دولت وقتی که قرار هست هزینه‌ها را متقبل شود) می‌شود. بنابراین این محقق معتبر -به شکلی که از بحث و نتیجه گیری این مقاله هم قابل برداشت است- با دید مثبت به این اقدام توجه نموده است.
از نتایج زحمات ایشان و محققان دیگری که در زمینه اقتصاد در رابطه با خدمات درمانی فعالیت و تحقیق می‌نمایند، اتفاقاتی مانند خبر زیر است:
«چرا در کانادا، خدمات دندانپزشکی از پوشش بیمه همگانی خارج شد؟» (مشروح مقاله را می‌توانید در سایت دندانه مطالعه نمایید). به عبارت دیگر به استناد چنین مطالعاتی دولت‌ها و بانک‌ها و شرکت‌های بیمه اقدام به کاهش بودجه‌های درمانی خود می‌نمایند.
با این حال این محقق معتبر در مقالات مختلف خود بسیار با دید باز به مسایل نگاه کرده است، مثلا در یک مقاله بیش از آنکه دندانپزشکان را از نظر تمایل به کاهش نسبی درمان هاى پیش گیری زیر سوال ببرد، نظام درمانی را زیر سوال برده است. مثلا تغییر در نحوه پرداخت دستمزد دندانپزشکان (که توسط دولت پرداخت می‌شود) را به عنوان روشی برای بهبود وضع بررسی کرده است. در اصل توصیه کرده که دولت بابت خدمات پیشگیری – علی رغم آسانتر بودن از نظر کاردندانپزشکی – دستمزد نسبی بالاتری به دندانپزشکان تحت پوشش پرداخت کند!
شخصا در بررسی‌ها (بین مقالاتی از ایشان که امکان دسترسی و مطالعه داشتم) نتوانستم جمله‌ای حتی نزدیک به این عبارت بیابم که:
«درمان ارتودنسی در واقع خلق و تولید یک نیاز کاذب از سوی حرفه دندانپزشکی برای جلوگیری از کاهش درآمد صاحبان این حرفه است».
یعنی با مطالعاتی که در بین مقالات تالیف شده از طرف ایشان نمودم، نه به چنین ادبیاتی برخورد کردم و نه به چنین طرز بیان غیر علمی‌ای در جهت نفی سودمندی ارتودنسی. امیدوارم نویسنده مقاله بتواند منبع این جمله را ارایه دهند تا بتوانم عین عبارت را و بستری که سخن در آنجاری شده است را بررسی کنم (بررسی مغالطه نقل).
مطالب زیادی در مقاله بیان شده که قصد ورود به تک تک این مبحث را ندارم مثلا اینکه: چرا عملکرد اشتباه تعدادی از دندانپزشکان و حتی متخصصین باید به پای رشته ارتودنسی نوشته شود؟ فقط قصد دارم به خواننده یادآوری کنم که بسیاری از به اصلاح «فکت» هایی که از سوی برخی همکاران به خورد مردم داده می‌شود، نه علمی است و نه در کتب مرجع تخصصی به این شکل بیان شده است. پس اگر صاحبان حرفه چنین ادعا‌هایی دارند، باید به حساب خودشان گذاشت و نه رشته ارتودنسی!
اما موکدا قصد تاکید بر این مطلب را دارم که عباراتی مانند
«… عوارض جانبی این درمان نظیر افزایش پوسیدگی هاى دندانی و تحلیل ریشه دندان‌ها…»
که متاسفانه حتی درمیان کسری از همکاران هم رایج است، مصداق مغالطه (نقل قول ناقص و…) و بیان غیر علمی هستند. بیان این عبارات ناشی از عدم دقت به نظام علت-معلولی است و یا عدم توجه به کم و کیف وقایع است و این نحوه اظهار نظر مسیر بیان را به سمت شبه-علم منحرف می‌کند.
اینکه گفته شود «ارتودنسی سبب افزایش پوسیدگی دندان‌ها می‌شود» دقیقا عین این است که گفته شود «استفاده از اتومبیل باعث افزایش تصادف جاده‌ای می‌شود»!
خوب این طرز بیان ظاهرا درست است ولی درواقع نوعی کم دقتی در مورد رابطه علت و معلولی است، آنچه سبب پوسیدگی می‌شود عدم رعایت بهداشت صحیح و عدم به کارگیری ابزار مناسب است و آنجه سبب تصادف می‌شود بی‌احتیاطی و استفاده از اتومبیل‌های غیر ایمن می‌باشد. کم نیستند کسانی که برای ایمن ماندن از تصادف، از اتومبیل استفاده نمی‌کنند ولی آیا این تصمیم براساس اطلاعات درست گرفته می‌شود؟ به عبارت دیگر، ماحصل کوتاهی دکتر-بیمار در رسیدن به نتیجه مناسب، دلیلی برای نفی سودمندی ارتودنسی نیست!
اینکه گفته شود «از عوارض ارتودنسی تحلیل ریشه هاست» دقیقا مانند این است که گفته شود از عوارض بارداری به هم ریختن سیستم بدنی، هورمونی و ظاهری بانوان است و احتمالا ایجاد زخم روی شکم به خاطر جراحی سزارین!
هردو عبارت حقیقت دارند ولی آنچه باید توجه کرد این است که: ١- واقعا عوارض در چه حدی هستند و چقدر مضر و خطرناک هستند؟ ٢- در برابر این عوارض، فرد چه چیزی به دست خواهد آورد؟
جواب به این سوالات تصمیم گیری را بسیار راحت‌تر می‌کند: اگر فرد سالم و بدون سابقه مشکلات خاصی برای ارتودنسی مراجعه کند و توسط یک ارتودنتیست متبحر درمان شود که درمان در حداقل زمان به اتمام برسد، در اغلب موارد این تحلیل ریشه حتی قابل مشاهده نخواهد بود و یا صرفا در حد گرد شدن نوک ریشه خواهد بود که هیچ زیانی برای سلامت دهان و دندان و طول عمر دندان نخواهد داشت. در واقع شیوع تحلیل ریشه ناشی از ارتودنسی در حد متوسط به بالا (تحلیل بیش از یک پنجم طول ریشه) کمتر از ۵٪ است که حتی با این حد تحلیل هم اگر فرد بهداشت مناسب داشته باشد، دندان تا پایان عمرمی تواند در دهان بیمار بماند و به وظایف خود عمل کند. در واقع سودمندی ارتودنسی بسیار بیشتر از ضرر احتمالی آن خواهد بود! البته خوب هستند کسانی که به خاطر ترس از عوارض و اثرات جانبی طبیعی بارداری ترجیح می‌دهند اصلا باردار نشوند یا ازدواج نکنند!
در‌‌‌نهایت براى شفاف کردن نظر شخصى خود درمورد مطالب بررسى شده تا این قسمت نوشته، چند جمله از مقاله «سخنی صادقانه در مورد ارتودنسی» را عینا تقدیم می‌کنم تا شاید گره‌ای از این معمای سودمندی ارتودنسی راحت‌تر گشوده شود:
در پاسخ به این سوال‌ها که «چه کسانی ارتودنسی منفعت می‌برند؟» و «آیا واقعا ارتودنسی یک نیاز است؟» می‌توان گفت:
ارتودنسی در اغلب بیماران یک انتخاب است و نه یک اجباریا اضطرار. به عبارت دیگر بیمار مجبور نیست که ارتودنسی کند و ارتودنسی نکردن تهدیدی برای زندگی وی نخواهد بود. ولی اگر ارتودنسی به درستی انجام شود با اصلاح فرم دندان‌ها و صورت و اصلاح لبخند بیمار به بالا‌تر رفتن کیفیت زندگی وی کمک می‌کند.
درپایان نوشته اشاره اى به مقالاتى شده و لینک آن‌ها ارایه شده که متاسفانه نویسنده در تفسیر آن‌ها دچار مغالطه تفسیر به راى شده است. با مراجعه به لینک‌های این چند مقاله -که در مقاله موجود در دندانه قابل دسترسی هستند- خواهید دید که عبارت «محققان در این مقالات به صراحت اعلام کردند که درمانهای مختلف ارتودنسی در دراز مدت تاثیر مثبتی بر اعتماد به نفس، رضایت از زندگی و کیفیت زندگی نداشته‌اند» تفاوت مشخصى با نتایج ارایه شده در مقالات مذکور دارد؛ حتى یکى از آن‌ها بر سودمندی ارتودنسی و تاثیر آن بر داشتن احساس خوب صحه گذاشته است! نه تنها در مقالات فوق، بلکه حتى درلینک خبرى مربوط به رسانه هاى بین المللى که در مقاله اشاره شده خواهید دید که تاکید -به درست- روى این مطلب بوده که «ارتودنسى نکردن در کودکى باعث مشکلات روانى و اعتماد به نفس در بزرگسالى نمى شود» جالب است که نویسنده به غلط در انتقال مطلب نتیجه را به شکل دیگرى به ضرر سودمندی ارتودنسی تغییر داده است!
شکى نیست که اگر از شعار هاى آرمان گرایانه و در مسیر حقیقت بگذریم، در واقع دهان و دندان و فرم لبخند از اولین خصوصیات یک انسان است که انسان‌های دیگر در جامعه در ارزیابی ظاهر فرد به آن توجه می‌کنند. این موضوع در جوامع اسلامی که پوشش‌ها شرایط خاصی را ایجاب می‌کند، بیشتر هم نمود پیدا می‌کند. در واقع کسانی که در جامعه زندگی می‌کنند می‌دانند که:
نازیبا بودن خصوصیتی است که مغز انسان در اغلب موارد به آن عادت نمی‌کند.
به عبارتی اگر شما خصوصت نازیبایی داشته باشید، حتی با گذر زمان هنوز این خصوصیت در ذهن بیننده جلب توجه می‌کند و براحساس انسان‌هایی که با آن‌ها رابطه اجتماعی یا خصوصی دارید تاثیر می‌گذارد.
ارتودنسی بی فایده نیست
درست است که: «تن آدمی شریف است به جان آدمیت / نه همین لباس زیباست نشان آدمیت» ولی درواقعیت فکر مى کنم اغلب خوانندگان این نوشته با من هم عقیده باشند که هیچ عیبی در این نیست که فرد تمایل به بهتر کردن احساس خود با خرید لباس جدید و زیبا‌تر داشته باشد. شما «نیاز» به عوض کردن اغلب لباس هاى خود در طول زندگى ندارید ولى این کار را انجام مى دهید و تا زمانى که این کار را نه ازروى وسواس و اجبار و بلکه براى لذت از احساس تازگى انجام دهید، نه تنها عیبى برآن متصور نیست بلکه توصیه هم مى شود! به همین ترتیب، هیچ عیبی در این نیست که شما بخواهید زیبا نبودن دندان‌ها را برطرف کنید، مشروط به اینکه با یک روند منطقی اقدام به تصمیم گیری و صرف هزینه نمایید. یعنی بهتر است به سوالات زیر پاسخ دهید تا ببینید آیا آنچه به دست می‌آورید واقعا با ارزش‌تر از آنچه ازدست می‌دهید است یا نه؟:
١- هزینه این کار چیست (مادی و معنوی)
٢- با انجام آن به چه خواهم رسید
٣- آیا توان انجام این کار به نحو احسن را دارم (هزینه، اقدامات لازم،…)
۴- آیا تحقیق کافی انجام داده‌ام تا بتوانم روشی را انتخاب کنم که در بلند مدت هم به نفع من باشد؟
اما بپردازیم به اینکه چرا با مرور زمان اهمیت منافعی که از ارتودنسی حاصل شده، کمتر می شود و سودمندی ارتودنسی کم رنگ تر می شود:
شکی نیست که انسان با مرور زمان به شرایط خود عادت می‌کند و‌گاه حتی مشکلاتی که قبلا داشته است را فراموش می‌کند، مثلا به وضعیت فعلی دندان‌ها عادت می‌کند و حتی فراموش می‌کند که چه وضعیت نامناسبی داشته است (بسیار دیده می‌شود که بعد از درمان ارتودنسی وقتی تصاویر قبل از درمان به بیمار نشان داده می‌شود دچار حیرت می‌شود و باور نمی‌کند عکس‌ها متعلق به او بوده است).
در بحث روان‌شناسی اصطلاح‌هایی مانند habituation یا hedonic treadmill theroy، نحوه «عادت کردن» انسان – به حتی بهترین شرایط ایجاد شده برای وی – را بررسی می‌نمایند و روانشناسان‌گاه حتی بازه زمانی ٣ ماهه را برای عادت کردن به وضعیت موجود کافی می‌دانند.
در واقع مطالعاتی که در زمینه عدم وجود تفاوت بین کیفیت زندگی بین افرادی که ارتودنسی کرده‌اند با کسانی که ارتودنسی نکرده‌اند انجام شده، اغلب امکان بررسی نکته مهمی را نداشته‌اند:
– باید از محققین این مقالات پرسید که آیا توانسته‌اند تاثیر مساله «عادت کردن به وضع موجود» را در مورد کسانی که ارتودنسی کرده‌اند مورد بررسی قرار دهند؟ و
– این مقالات عملا نمی‌توانند به این سوال جواب مثبت بدهند: آیا کاهش لذت حاصل از انجام درمانهای زیبایی با مرور زمان، به اندازه کافی دلیل محکمی است که با استناد به آن سودمندی ارتودنسی ار نفی کرده، از برطرف کردن مشکلی که باعث نازیبایی مان شده است، چشم پوشی کنیم؟
در واقع برخلاف آنچه در مقاله موردبحث ما با عبارت هایى مانند «انتشار یافته‌های جدید در مورد سودمند نبودن درمانهای ارتودنسی» بیان شده، ارتودنسى اگر به شکل درست تجویز و اجرا شود بسیار سودمند و مفید خواهد بود. حتى مقالاتى که برخى ادعاهاى نادرست را زیر سوال برده‌اند در نهایت مشروط به رعایت اندیکاسیون، سودمندی ارتودنسی را تایید کرده‌اند. بنابراین اگر فردی فکر می‌کند مشکلی از نظر ارتودنسى در وى یا فرزند وى وجود دارد و در ارزیابی علمی وجود مشکل تایید شود و بیمار و درمانگر به این نتیجه برسند که این مشکل ارزش هزینه کردن (پول و زمان و…) برای درمان را باتوجه به شرایط خانواده دارد؛ نه از نظر علمی و نه از نظر روان‌شناسی نمی‌توان منعی برای انجام درمان (بهبود زندگی) متصور شد؛ مشروط به اینکه پروسه درمان علمی و درست انجام شود.
